• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علی بن منجب مصری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: علی بن منجب مصری

علی بن منجب مصری (۴۶۳ - ۵۵۰ هـ.ق) ملقب به امین‌الدین و تاج‌الریاسه از کاتبان برجسته مصر بود، خطی خوش داشت و شعر می‌سرود.
او کتابت را نزد صاعد بن مفرّج آموخت و به ریاست دیوان انشا به مدت ۵۰ سال رسید.
از بعضی آثار او برمی‌آید زمانی روابطش با ملک افضل وزیر تیره شد و به ناچار مدتی از دیوان انشا کناره گرفت،
وی با نگارش رساله‌های اعتذار موسوم به الافضلیات، دوباره اعتماد وزیر را جلب کرد و به‌ منصب سابق خود بازگشت.
پس از سلطنت مستعلی و الآمر باحکام الله، کتابی درباره زندگی این دو خلیفه فاطمی نوشت.
آثار مهم او شامل گزیده دیوان شاعران، الاشارة فی من نال رتبة الوزاره، الافضلیات و کتاب السجل درباره زندگی خلفای فاطمی است.
برخی منابع تاریخ وفاتش را حدود سال ۵۴۲ (هجری قمری) یا پس از سال ۵۵۰ (هجری قمری) گزارش کرده‌اند.


ابوالقاسم علی بن مُنجِب بن سلیمان صیرفی مصری معروف به ابن صیرفی و ابن منجب ملقب به امین‌الدین و تاج‌الریاسه که در سال ۴۶۳ (هجری قمری) در قاهره چشم به جهان گشود.
[۱] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۲۳.    
[۲] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
[۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
پدربزرگ وی کاتب
[۴] شوقي ضيف، احمد، تاريخ الأدب العربي العصر الجاهلي، ج۷، ص۴۰۵.
و پدرش اهل صیرف (سیراف در جنوب ایران) بود.
[۵] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۲۳.    
[۶] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۴۴.    

ابوالقاسم کتابت را نزد صاعد بن مفّرج معاون دیوان الجیش آموخت.
[۷] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی ج۴، ص۱۴۲۳.    

ابن منجب عاقبت به ریاست دیوان مزبور رسید.
[۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
[۹] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۱۹۷۱.    
[۱۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
در سال ۴۹۵ (هجری قمری) افضل بن بدر جمالی، وزیر المستعلی خلیفه فاطمی ابن صیرفی را به دیوان انشا منتقل ساخت و چون سناءالملک ابومحمد رییس دیوان انشا درگذشت، وی جای او را گرفت و این خدمت را به مدت پنجاه سال، یعنی تا زمان مرگش عهده دار بود.
[۱۱] جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ص۶۷۰.
از بعضی آثار او برمی‌آید زمانی روابطش با ملک افضل وزیر تیره شد و به‌ناچار مدتی از دیوان انشا کناره گرفت، اما عاقبت به‌دلیل ظرافتی که در چند رساله اعتذار به‌کار بست، دل وزیر را به‌دست آورد و دوباره به منصب سابق خود بازگشت. این رساله‌ها بعدها الافضلیات نامیده شد.
[۱۲] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی،دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۲۳.    
[۱۳] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۵.    
وی نه تنها از کاتبان برجسته مصر
[۱۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
به‌شمار می‌رفت، بلکه از خطی نیکو و قابل تحصیل برخوردار بوده و شعر نیز می‌سرود.
[۱۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۱۹۷۱.    
[۱۶] شوقي ضيف، احمد، تاريخ الأدب العربي العصر الجاهلي، ج۷، ص۴۰۵.
[۱۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
[۱۸] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۴۴.    
[۱۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
وی پس از درگذشت مستعلی و به روی کارآمدن الآمر باحکام اللّه فاطمی، کتابی درباره با زندگی این دو خلیفه فاطمی تألیف کرد.
قلقشندی (م ۸۲۱ هـ.ق) متنی از او در این باب آورده است.
[۲۰] قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۸، ص۲۴۰.    
صفدی نیز در اثر خویش متنی از ابن صیرفی درباره با امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) ذکر کرده است.
[۲۱] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۴.    

ابن صیرفی فهرست تألیفاتش به شرح زیر است:
• گزیده دیوان های شاعران بسیاری همانند مهیار دیلمی؛ • ابوالعلاء معری و ابن سراج؛ الاشارة فی من نال رُتبة الوزاره که شامل تاریخ وزرای فاطمی از ابن کِلِّس تا بطائحی می شود؛
[۲۲] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
[۲۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
[۲۴] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۴۴.    
• عمدة المحادثه؛
[۲۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
• استنزال الرحمه؛ • کتاب الشکر؛
[۲۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
• عقائل الفضائل؛
[۲۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
• ردّ المظالم در ستایش عدالت وزیر با قصه ها و قطعات مناسب شعر؛ • لمح الملح؛
[۲۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
• منائح القرائح؛
[۲۹] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
[۳۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۴.    
• الرسائل در چهار مجلد؛
[۳۱] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۴.    
• سجلات که احتمالاً همان الرسائل است؛ • قانون دیوان الرسائل که مجموعه دستورها و قواعد دبیری است؛
[۳۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
[۳۳] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
• الافضلیات مجموعه نامه ها و رساله‌هایی که برای افضل بن بدر نوشته شده است؛ • رسالة العفو که طلب بخشایش از وزیر افضل بن بدر است؛ • مناجات شهر رمضان؛ • التدلّی فی التسلّی؛
[۳۴] جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ص۶۷۰.
• کتاب السجل درباره با زندگی مستعلی و الآمر باحکام اللّه از خلفای فاطمی.
[۳۵] شوقي ضيف، احمد، تاريخ الأدب العربي العصر الجاهلي، ج۷، ص۴۰۵.
کتاب آخری احتمال دارد همان السجلات باشد.

بعضی منابع تاریخ وفات وی را در ۵۴۲ (هجری قمری) دانسته‌اند؛
[۳۶] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
ولی یاقوت حموی بر این عقیده است وی پس از سال ۵۵۰ (هجری قمری) وفات یافته است.
[۳۷] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۱۹۷۱.    
[۳۸] یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء،    
[۳۹] یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء،    
[۴۰] یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء،    
(دیگر منابع:ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۲۷۰.    
[۴۱] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۷، ص۳۱.    
[۴۲] قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۱، ص۱۳۰.    
[۴۳] قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۱۴، ص۳۷۶.    
[۴۴] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۱۵۵.
[۴۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
[۴۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۹۸.    
[۴۷] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۷، ص۲۴۶.    
[۴۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۷۳.    
[۴۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۲۴.    
[۵۰] تفضلی، آذر و مهین فضائلی جوان، فرهنگ بزرگان ص۳۹۱
[۵۱] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱۰، ص۱۴۳۲۴.
)
۱. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۲۳.    
۲. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۴. ↑ شوقي ضيف، احمد، تاريخ الأدب العربي العصر الجاهلي، ج۷، ص۴۰۵.
۵. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۲۳.    
۶. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۴۴.    
۷. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی ج۴، ص۱۴۲۳.    
۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
۹. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۱۹۷۱.    
۱۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۱۱. ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ص۶۷۰.
۱۲. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی،دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۲۳.    
۱۳. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۵.    
۱۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۱۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۱۹۷۱.    
۱۶. ↑ شوقي ضيف، احمد، تاريخ الأدب العربي العصر الجاهلي، ج۷، ص۴۰۵.
۱۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
۱۸. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۴۴.    
۱۹. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
۲۰. ↑ قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۸، ص۲۴۰.    
۲۱. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۴.    
۲۲. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
۲۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
۲۴. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۴۴.    
۲۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۲۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
۲۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۲۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۳.    
۲۹. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۳۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۴.    
۳۱. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۱۴۴.    
۳۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۳۳. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
۳۴. ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ص۶۷۰.
۳۵. ↑ شوقي ضيف، احمد، تاريخ الأدب العربي العصر الجاهلي، ج۷، ص۴۰۵.
۳۶. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۷۱.    
۳۷. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۵، ص۱۹۷۱.    
۳۸. ↑ یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء،    
۳۹. ↑ یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء،    
۴۰. ↑ یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء،    
۴۱. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۷، ص۳۱.    
۴۲. ↑ قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۱، ص۱۳۰.    
۴۳. ↑ قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۱۴، ص۳۷۶.    
۴۴. ↑ بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۱۵۵.
۴۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۴.    
۴۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۹۸.    
۴۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۷، ص۲۴۶.    
۴۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۷۳.    
۴۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۲۴.    
۵۰. ↑ تفضلی، آذر و مهین فضائلی جوان، فرهنگ بزرگان ص۳۹۱
۵۱. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱۰، ص۱۴۳۲۴.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «علی بن منجب مصری»، ج۴، ص۲۳۸-۲۳۹.


رده‌های این صفحه : خطاطان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 542 (قمری) | درگذشتگان سال 550 (قمری) | زادگان سال 436 (قمری) | شاعران قرن 6 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | کاتبان قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار