تخصص‌گرایی در علوم دینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«حوزه قم و تخصص‌گرایی در علوم دینی»
یکی از دغدغه‌های مهم اندیشمندان دینی، بازتعریف نقش نهادهای دینی خصوصا حوزه علمیه قم در تمدن معاصر و آینده‌ساز است. چگونه می‌توان هویت حوزه‌های علمیه را به گونه‌ای شکل داد که علاوه بر حفظ اصالت، توان تحول‌آفرینی در جامعه را داشته باشند؟ در عصر حاضر، چگونه می‌توان علوم دینی را با نیازهای روز جامعه هماهنگ کرد تا پاسخگویی جامع و اثرگذار داشته باشند؟ پاسخ به این پرسش‌ها، کلید نقش‌آفرینی موثر حوزه‌ها در آینده نظام اسلامی است.
۱. ابعاد ۵گانه حوزه پیشرو و سرآمد:
مقام معظم رهبری در راستای تبیین نقش آینده‌ساز حوزه‌های علمیه در تمدن اسلامی، راهبردی با عنوان «حوزه‌ی پیشرو و سرآمد» مطرح کرده‌اند. ایشان در بیانی راهبردی، پنج بُعد اساسی را به‌عنوان مؤلفه‌های هویت حوزه معرفی می‌کنند که به‌منزله نقشه راهی برای تحول تمدنی و نقش‌آفرینی مؤثر آن در شکل‌دهی آینده نظام اسلامی نیز عمل می‌کند.
- مرکز علمی با تخصص‌های معیّن.
- مرکز تربیت نیروی مهذّب و کارآمد.
- خط مقدم جبهه تقابل با تهدیدهای دشمنان.
- مرکز تبیین و تولید اندیشه اسلامی در نظامات اجتماعی.
- قله نوآوری تمدنی و آینده‌نگری اسلامی.
«پیام رهبری در یک صدمین سال گشت حوزه علمیه قم»۲. تخصص‌گرایی در علوم دینی:
تخصص‌گرایی در علوم دینی، به‌عنوان یکی از راهبردهای کلیدی مورد تأکید رهبری، نقش محوری در تحول تمدنی و آینده‌سازی حوزه‌های علمیه دارد. مقام معظم رهبری در تبیین جایگاه «مرکز علمی با تخصص‌های معیّن»، به چند نکته اشاره کرده‌اند که می‌تواند مسیر بازسازی علمی حوزه را روشن سازد:
۱. میراث علمی حوزه قم:حوزه علمیه قم وارث ذخیره عظیم علمی شیعه در زمینه‌های فقه، کلام، فلسفه، تفسیر و حدیث است که نتیجه تلاش هزاران عالم دینی در طول هزار سال است.
۲. محوریت فقه در حوزه‌ها:علم فقه همواره محور اصلی بحث و تحقیق در حوزه‌های شیعی بوده و در طول تاریخ با پیشرفت‌های قابل توجهی از زمان شیخ طوسی تا دوره معاصر همراه بوده است.
«تاریخ حوزه علمیه قم در دوران معاصر»۳. معیار پیشرفت فقه: پیشرفت فقه به معنای تولید علم فاخر و ارتقاء سطح دانش است، اما با تغییرات سریع عصر حاضر، انتظار می‌رود حوزه در پاسخ به مسائل نوین اجتماعی و عملی نیز پیشرو باشد.
«حوزه علمیه (جنبش نواندیشی دینی)»۴. اهمیت پاسخگویی فقه به نیازهای امروز:فقه باید به نیازهای عملی فرد و جامعه با پشتوانه علمی قوی و قابل فهم پاسخ دهد، به ویژه در زمینه مسائل پیچیده زندگی امروز و شکل‌گیری نظام سیاسی اسلامی.
۵. نیاز به دانش چندجانبه فقیه: فقیهان باید علاوه بر علوم دینی، با علوم انسانی و معارف معاصر آشنا باشند تا بتوانند فتاوای جامع و کلان‌نگر ارائه کنند.
«علم دینی»۶. چالش‌های تحصیلی حوزه: طولانی بودن دوره تحصیل و شیوه مطالعه متن‌های دشوار، موجب طولانی‌شدن فرآیند آموزش و کاهش بهره‌وری طلبه‌ها شده است.
«نظام آموزشی و پژوهشی حوزه»«سطوح طلاب حوزه علمیه قم»۷. اولویت‌های فقهی معاصر:با تشکیل نظام اسلامی، موضوعات جدید و حیاتی مانند حکمرانی، عدالت، روابط بین‌الملل و نظام اقتصادی، به اولویت‌های اصلی فقه تبدیل شده‌اند.
«رشته های دین پژوهی»۸. کاستی‌های شیوه کنونی: در شیوه فعلی، توجه کافی به اولویت‌های فقهی معاصر وجود ندارد. تمرکز بر مسائل غیرضروری می‌تواند موجب دور شدن فقیه از مسائل کلان و اولویت‌دار شده و از نقش اصلی حوزه در هدایت جامعه و سبک زندگی اسلامی بکاهد.
«فقه و زندگی»
ابعاد پنج‌گانه‌ای که مقام معظم رهبری برای حوزه علمیه ترسیم کرده‌اند، مسیر روشن تحول تمدنی حوزه را نشان می‌دهد. «مرکز علمی با تخصص‌های معیّن» به‌عنوان نخستین بعد، بر ضرورت ارتقای علمی، پاسخگویی فقهی به نیازهای نوظهور، و تحول در ساختار آموزشی تأکید دارد. تحقق این اهداف مستلزم بازنگری در شیوه‌های موجود، توجه به اولویت‌های فقهی معاصر و تجهیز فقیه به دانش‌های بین‌رشته‌ای است تا حوزه بتواند نقش راهبردی خود را در آینده تمدن اسلامی ایفا کند.
• «گروه پژوهشی ویکی‌فقه.»
