مُخْتَلَفَ الْمَلائِکَةِ (زیارت جامعه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

مختلفُ الملائکه در زیارت جامعه کبیره به معنای «محل آمد و شد فرشتگان» آمده و بیانگر جایگاه قدسی امامان شیعه و پیوند آنان با عالم غیب است.

---

مُختلَف: اسم مکان، به معنای محلّ رفت و آمد. «الخاء و اللّام و الفاء... ان یجیء شیء بعد شیء یقوم مقامه»، «اختلف: تردّد».
الملائکة: جمع «مَلَک»، به معنای فرشته. «جمع مَلَک».
عبارت «مختلف الملائکة»، اشاره به جایی است که فرشتگان در آن‌جا به خدمت امامان (علیهم‌السّلام) می‌رسند و با آنان، آمد و شد دارند. پیش از آن‌که به بررسی چگونگی رفت و آمد فرشتگان و نوع ارتباط آنان با اهل بیت (علیهم‌السّلام) بپردازیم، امکان رفت و آمد و ارتباط با فرشتگان را بررسی می‌نماییم.

---

خداوند، ارتباط با فرشتگان را به گروهی خاص، محدود نکرده است؛ بلکه برای همه آدمیان با شرایط ویژه‌ای، رابطه با فرشتگان، ممکن است.
حُمران بن اَعیَن، از نیکو یاران امام باقر (علیه‌السّلام) است که از امام (علیه‌السّلام) می‌پرسد: به ما رسیده است که فرشتگان بر شما فرود می‌آیند. آیا چنین است؟ امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«انَّ المَلائِکَةَ وَ اللّه ِ لَتَنَزَّلُ عَلَینا [۴]     تَطَاُ فُرُشَنا، اما تَقرَاُ کِتابَ اللّه ِ تَعالی:»(اِنَّ الَّذِینَ قَالُواْ رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَـمُواْ تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَـئِکَةُ اَلَا تَخَافُواْ وَ لَا تَحْزَنُواْ وَ اَبْشِرُواْ بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ)،
«به خدا سوگند! هر آینه فرشتگان بر ما نازل می‌شوند و بر فرش‌های ما قدم می‌گذارند. آیا [ این آیه از ] کتاب خداوند متعال را نخوانده‌ای که: «همانا کسانی که گفتند: پروردگار ما خدای یکتاست آن‌گاه [ بر آن ] پایداری نمودند، فرشتگان بر آنان فرود می‌آیند [ و گویند ] که مترسید و‌ اندوه مدارید و شما را مژده باد به آن بهشتی که نوید داده می‌شدید».
امام (علیه‌السّلام) پس از آن‌که با سوگند، رابطه استوار خود با فرشتگان را بازگو می‌نماید، با تلاوت آیه‌ای از قرآن، تعجّب حُمران را بر نمی‌تابد؛ زیرا بر اساس این آیه، فرشتگان، بر همه آنانی که به توحید باور دارند و در راه توحید، استوار گام هستند، فرود می‌آیند، و به یقین، امامان (علیهم‌السّلام) در اوج چنین باوری هستند و نمی‌توان رابطه آنان با فرشتگان را انکار کرد.

---

شرط رابطه با فرشتگان، باور داشتن به خداوند و پایداری و تحمّل مشکلات در راه رسیدن به اوست. امّا چگونه می‌توان خدا را باور کرد و در راه او پایدار بود؟ و چرا همه مؤمنان، به این مقام نمی‌رسند؟
سَلّام، یکی از راویان حدیث، در گزارشی از گفتگوی حُمران بن اَعیَن با امام باقر (علیه‌السّلام)، می‌گوید: حمران، به امام باقر (علیه‌السّلام) از نااستواری مؤمنان، شِکوه کرد که: چرا وقتی در نزد شما هستیم، دل‌هایمان آرام است و جان‌هایمان از دنیا بُریده می‌شود و ...؛ امّا وقتی از پیش شما می‌رویم و با مردم و تجّار، همنشین هستیم، دنیا دوست می‌شویم؟
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «انّما هِیَ القُلُوبُ مَرَّةً یَصعَبُ عَلَیها الامرُ وَ مَرَّةً یَسهَلُ»، دل‌ها این چنین هستند. گاه، کار بر آنها دشوار می‌شود و گاه، آسان می‌گردد.
پس از آن، امام (علیه‌السّلام) جریان همگونی را از یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند و می‌فرماید: یاران پیامبر گفتند: ‌ای پیامبر خدا! ما از نفاق می‌هراسیم. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «چرا از آن می‌هراسید؟». گفتند: ما وقتی در محضر تو هستیم و ما را موعظه می‌فرمایی، بیم و هراس (از خدا و آخرت) دل‌هایمان را فرا می‌گیرد و دنیا را فراموش می‌کنیم و به آن، بی‌رغبت می‌شویم، چنان‌که گویی آخرت و بهشت و دوزخ را با چشم می‌بینیم؛ امّا همین‌که به خانه‌های خود می‌رویم و فرزندانمان را می‌بوییم و زن و فرزند و ثروت را می‌بینیم، از آن حال و وضعی که در خدمت تو داشتیم، به‌گونه‌ای برمی‌گردیم که گویی اصلاً آن حالت را نداشته‌ایم. آیا از این حالت، بیم نفاق بر ما داری؟
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آنان فرمود: «هرگز! این، از گام‌هایی است که شیطان برمی‌دارد تا شما را به دنیا، راغب سازد». سپس فرمود: «وَ اللّه ِ لَو انَّکُم تَدومونَ عَلَی الحالِ الَّتی تَکونُونَ عَلَیها وَ انتُم عِندِی فِی الحالِ الَّتی وَصَفْتُم انْفُسَکُم بِها لَصافَحَتکُمُ المَلائِکَةُ وَ مَشَیتُم عَلَی الماءِ!»، به خدا سوگند، اگر به همان حالی که در حضور من به شما دست می‌دهد، در خانه‌هایتان نیز ادامه می‌دادید، فرشتگان با شما دست می‌دادند و بر روی آب، راه می‌رفتید!.

---

آری! نتیجه تداوم یاد خداوند، همنشینی با فرشتگان است و اگر دوستان مقرّب حق، کرامتی دارند، ثمره یاد همیشگی آنان است و این مقام، به امامان اختصاص ندارد؛ بلکه مؤمنان کامل نیز از آن، بهره‌مند هستند. تنها باید نورانیّت دل را که گاهی پدیدار می‌شود، غنیمت شمرد و آن را همیشگی ساخت. به دیگر سخن، در گاهِ اضطرار، انسان‌ها، خداباور می‌شوند؛ ولی هنر اولیای خدا آن است که چراغ یقین، هماره در جانشان فروزان است.
فرشتگان، خدمت امامان (علیهم‌السّلام) می‌رسند؛ امّا دیدار آنان با دیدار مؤمنانِ کامل، تفاوت دارد و با هدف ویژه‌ای انجام می‌شود؛ چرا که فرشتگان، تدبیر جهان را از سوی خداوند برعهده دارند: (فَالْمُدَبِّرَ تِ اَمْرًا!) «پس سوگند به آن تدبیر کنندگان کارها!». در متون روایی، فرشتگان بر چند گونه‌اند: برخی از فرشتگان، مراقب انسان‌هایند و اعمال آدمیان را می‌نگارند. برخی دیگر، انسان‌ها را از خطرها می‌رهانند و آن‌گاه که قضای حتمی الهی می‌رسد، او را رها می‌کنند.
برخی فرشتگان نیز در هر دوره‌ای خدمت امام زمان (علیه‌السّلام) می‌رسند تا با نظارت ایشان، فرمان الهی را برپا دارند؛ زیرا امام (علیه‌السّلام) با اذن پروردگار، می‌تواند در امور جهان، تصرّف نماید. از امام کاظم (علیه‌السّلام) روایت شده که فرمود: «مَا مِن مَلَکٍ یَهبِطُهُ اللّه ُ فِی امرٍ الّا بَدَاَ بِالامامِ»، هیچ فرشته‌ای نیست که خداوند، او را در فرمانی فرو فرستد، جز آن‌که با امام، آغاز می‌کند.
بنابراین، در هر دوره‌ای، محضر امام معصوم، جایگاه رفت و آمد فرشتگان است تا آن امام، بر حُسن انجام گرفتن کار توسط فرشتگان، نظارت نماید. در دوران غیبت نیز جایگاه آمد و شدِ فرشتگان، محضر بقیّة اللّه الاعظم (علیه‌السّلام) است.

---