مَوْضِعِ الرِّسالَةِ (زیارت جامعه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وَ مَوْضِعِ الرِّسالَةِ
ترجمه: و جایگاه رسالت
(و جایگاه رسالت) عبارتی است که در زیارت جامعه کبیره به‌عنوان یکی از اوصاف امامان شیعه آمده است. این ویژگی بیانگر پیوند ویژه امامان با مقام رسالت الهی است که فراتر از انتساب نسبی به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تفسیر شده است.
•
مَوضِع:
اسم مکان، به معنای محل و جا.
الوضع: ضد الرفع و الموضع اسم مکان.
•
الرِّسالة: پیام، پیامبری، ابلاغ.
الارسال: التوجیه، و قد ارسل الیه، و الاسم الرِّسالة.
و الرَّسول: اسم مَن اُرسل.
جایگاه رسالت، ویژگی دیگری برای امامان (علیهم‌السّلام) است و از آن‌جا که به عنوان ویژگی آنان در «زیارت جامعه» آمده است، معنایی فراتر از انتساب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارد که باید بررسی شود.
نبوّت و رسالت، واژگانی هستند که برای
پیامبران الهی استفاده می‌شوند، امّا هم‌پوشی کاملی ندارند؛ زیرا «
نبی»، از جانب
حق، خبر می‌دهد، امّا وظیفه ابلاغ به مردمان را ندارد؛ ولی «
رسول»، پیامبری است که از جانب حق، سخن می‌گوید و سخن حق را به جامعه بشر، منتقل می‌نماید.
بنابراین، مقام رسالت، از نبوّت برتر است. در این عبارت، امامان (علیهم‌السّلام) در جایگاه رسالت الهی معرّفی شده‌اند.
اکنون سؤالی که فرا روی ماست، این‌که آیا رسالت امامان، همان
رسالت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، یا آن‌که نوع رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با رسالت ائمّه، متفاوت است؟ بررسی انواع رسالت، پاسخی به این پرسش است.
بالاترین مرتبه رسالت، ارتباط بی‌واسطه با مبدا
وحی و یا به وسیله
فرشته و ابلاغ دستورهای الهی است. چنین رسالتی، ویژه
پیامبران اولوالعزم و سرآمدِ آنان، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. پیامبر، آنچه را از حق تعالی می‌شنود، به مردمان می‌رساند.
معنای دیگر رسالت، رسالت خاصّ تبیین وحی است که در چنین رسالتی، افراد ویژه‌ای که خداوند متعال معیّن کرده است، به دستور پیامبر، وحی الهی را برای مردم، بازگو می‌کنند. آنان، با دریافت و فهم پیام‌های الهی، واسطه میان پیامبر و مردم هستند.
رسالت عامّ ابلاغ وحی: این رسالت، وظیفه همه کسانی است که پیام‌های الهی را از طریق اوّل و یا دوم، دریافت کرده‌اند. این سخن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که در
ماجرای غدیر روایت شده، ناظر بر نوع سوم رسالت است که:
«فَلیَبلُغِ الشّاهِدُ مِنکُم الغائِبَ»،
هر که از شما حاضر است، باید به غایبان برساند.
همان‌گونه که گذشت،
اهل بیت (علیهم‌السّلام) از جانب خداوند متعال و پیامبر او، سخن می‌گویند و بر این اساس، آنان، ترجمان وحی الهی‌اند، چنان‌که
امام رضا (علیه‌السّلام)، طبق نقلی، می‌فرماید:
«انّا عَنِ اللّه ِ و عَن رَسُولِهِ نُحَدِّثُ، وَ لا نَقولُ: قالَ فُلانٌ وَ فُلانٌ، فَیَتَناقَضَ کَلامُنا، انَّ کَلامَ آخِرِنا مِثلُ کَلامِ اوَّلِنا وَ کَلامَ اوَّلِنا مُصادِقٌ لِکَلامِ آخِرِنا»،
«ما از خدا و فرستاده‌اش سخن می‌گوییم و نمی‌گوییم: «فلان کس و فلانی گفت» تا کلام ما ما از خدا و فرستاده‌اش سخن می‌گوییم و نمی‌گوییم: «فلان کس و فلانی گفت» تا کلام ما متناقض شود. سخن آخر ما، مانند سخن اوّل ماست و سخن اوّلین ما، تصدیق کننده سخن آخرینِ ماست».
این حدیث امام رضا (علیه‌السّلام)، جایگاه رسالت را نشان می‌دهد که سخن تمام امامان، از وحی سرچشمه می‌گیرد و بنابراین، تناقضی در گفتار آنان، دیده نمی‌شود. «موضع الرسالة» نیز به همین مقام رسالت که واسطه میان پیامبر و مردم است، اشاره دارد؛ زیرا برخی پیام‌های الهی را تنها اهل بیت (علیهم‌السّلام) باید ابلاغ نمایند و دیگری را چنین مقامی نشاید. ابلاغ آیات اوّل
سوره برائت، ادّعای ما را ثابت می‌کند. چنین برداشتی از مفهوم رسالت، بیانگر آن است که رسالت، مفاهیم متعدّدی دارد و رسالت و نبوّتی که با ارتحال پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از جهان رخت بربست، با پیام رسانی امامان، متمایز است.
آن‌گاه که آیات
(بَرَآءَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ اِلَی الَّذِینَ عَـهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکِینَ)،
این، [
اعلام ] بیزاری است از جانب خدا و فرستاده او، به سوی آن کسانی از
مشرکان که با آنان، پیمان بسته‌اید»، نازل شد، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
ابوبکر را به سوی
مکّه گسیل کرد تا پیام بیزاری خدا و پیامبرش را به مشرکان برساند؛ امّا ناگاه، بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین پیام فرستاده شد که
«لا یُؤَدّی عَنکَ الّا انتَ او رَجُلٌ مِنکَ»،
«[
پیام را ] از جانب تو، جز خودت یا مردی از [
خاندان ] تو نرساند». و بدین‌سان، پیامبر خدا، ابوبکر را از نیمه راه، باز گرداند و
امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) ماموریت یافت تا پیام الهی را برای مشرکان، باز خوانَد و در برابر دلْ ناخوشی ابوبکر، به او فرمود که
جبرئیل (علیه‌السّلام) بر ایشان نازل شده و به چنین کاری، فرمان داده است.
نکته قابل توّجه، آن‌که این سخن، مطلق است و شامل حکم
اعلان برائت و هر
حکم الهی دیگری می‌شود که نیازمند ابلاغ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و یا شخصی همانند اوست. به سخن دیگر، احکام الهی‌ای که به مردم ابلاغ نشده، یا باید توسّط خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابلاغ شود یا توسّط اهل بیت ایشان، و شخص سومی حق ندارد تا مبلّغ ابتدایی
احکام الهی باشد. این، فضیلتی بس بزرگ برای اهل بیت (علیهم‌السّلام) است که عبارت
«موضع الرسالة»؛ جایگاه رسالت، را به این معنا می‌توان حمل کرد.
علّامه مجلسی برای جمله
«موضع الرسالة»، دو معنا ذکر کرده است: یکی این که
اهل بیت (علیهم‌السّلام)، گنجینه
علم همه پیامبران هستند؛ و دیگر این که اهل بیت (علیهم‌السّلام) در جایگاهی قرار دارند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم در آن جایگاه، قرار دارد. البته ایشان، معنای اوّل را ترجیح می‌دهد.
گفتنی است که معنای اوّل، از دیگر عبارات «
زیارت جامعه»، مانند: «
خزّان العلم» و یا
«عندکم مَا نزلت به رُسُله وَ هَبطت بِهِ ملائکته» نیز استفاده می‌شود؛ لیکن معنایی که ذکر شد، در این قسمت از این زیارت نورانی، بهتر به‌نظر می‌رسد.
محمدی ری شهری، محمد، تفسیر قرآن ناطق، ص۵۱-۵۴.
