محمد بن عثمان یمینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عثمان یمینی (م
۵۴۴ هـ.ق) از شاعران برجستهٔ دورهٔ انتقالی غزنویان به سلجوقیان بود.
آصفی و منابع دیگر او را از شعرای غزنه و دربار غزنویان می‌شناسند؛ برخی نسخه‌ها نام او را اشتباه «عتبی» ثبت کرده‌اند.
وی به
یمینی تخلص داشته و احتمالاً لقب شعری‌اش از پادشاهان یمینی‌نام به کار رفته در دو دوره‌ی غزنویان گرفته شده است.
منابع در تعیین اینکه لقب از محمود یا بهرامشاه مشتق شده اختلاف دارند ولی سندها نشان می‌دهد وی معاصر بهرامشاه (
۵۱۱ تا
۵۵۲ هـ.ق) بوده است.
در آغاز در دربار غزنویان فعالیت می‌کرد، سپس نزد پادشاهان سلجوقی کرمان یا آل قاورد رفته بود.
وی در تشبیهات بدیع، صنایع لفظی و معنوی استاد محسوب می‌شود.
دیوانی شامل حدود پنج‌هزار بیت از او موجود است.
منظومهٔ بزرگ
شهریارنامه و اثر دیگری به نام
بزم‌آرای فخری نیز از او نقل شده است.
در نهایت در سال ۵۴۴ (هجری قمری) در غزنین وفات نمود.
محمد بن عثمان یمینی از شاعران و کاتبان قرن
ششم مقارن اواخر عهد غزنوی بوده است.
عوفی وی را جزو شعرای آل سلجوق و در شمار اهالی غزنه آورده، ولی در نسخه چاپی حاضر به جای
یمینی، عتبی آمده است که اشتباه نسخه بردار است؛ زیرا آغاز سخن عوفی درباره شاعرانی است که به یمینی تخلص می کردند و در شرح حال وی تصریح کرده یمینی که قلم از یمن یمینش مایه دار بود.
وی از معاصران یمین‌الدوله بهرامشاه غزنوی بوده و لقب شعری خود را نیز از این شاه گرفته، ولی هدایت معتقد است شاعر لقب شعری خود را از یمین الدوله محمود غزنوی (
۳۸۸ ـ
۴۲۱ ق ) گرفته و تا زمان بهرامشاه بن مسعود بن محمود در قید حیات بوده است.
نظر برخی دیگر بر این است که این گفته هدایت به دور از واقعیت است؛ زیرا در این صورت می‌بایست بیشتر از صد سال زندگی کرده باشد. گویا هدایت این اشتباه را بدان دلیل کرده که یمینی در قصیده خود از ملک محمودی سخن گفته است؛ ولی هدایت به این نکته توجه نکرده که همان قصیده در مدح بهرامشاه غزنوی است؛
ضمن اینکه هر دو پادشاه لقب مشابه داشتند. هدایت در موارد مشابه دیگر نیز دچار این اشتباه شده است.
به هر حال یمینی در آغاز زندگی از شاعران دربار غزنویان بود؛ سپس نزد پادشاهان سلجوقی کرمان یا آل قاورد رفت؛ به‌همین دلیل، هم جزو شعرای غزنویان به حساب می‌آید و هم جزو شعرای سلجوقیان.
وی در تشبیهات بدیع و صنایع لفظی و معنوی یکی از بهترین شاعران این دوره است؛ به همین دلیل اشعار او سبکی خاص دارد که تقلید از آن بسیار دشوار است.
محمد در آغاز مداح ارسلان پسر مسعود و برادرش بهرامشاه غزنوی بوده، سپس ارسلان شاه بن کرمانشاه سلجوقی را مدح گفته است. مدتی نیز مداح ارسلان خان محمد بن سلیمان از ملوک خانیه ماورالنهر بود؛
بنابراین با شاعرانی چون سوزنی و مختاری مراودات و صحبت هایی داشته است.
یمینی گرچه عوفی او را صاحب چند اثر می داند، تنها بزم آرای فخری را از او نام می برد، ضمن اینکه اشعاری از وی نیز آورده است
و دیوان اشعاری که شامل پنج هزار بیت بوده و اکنون موجود است. همچنین مثنوی
بزرگی به نام شهریار نامه که شامل داستان های قدیم ایران و به نثر بوده و آن را به نام مسعود بن ابراهیم غزنوی در طول سه سال به نظم درآورده است.
محمد بن عثمان درنهایت در سال ۵۴۴ (هجری قمری) در غزنین وفات کرد.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن عثمان یمینی»، ج۴، ص۴۰۷.
