عناصر الأبرار (زیارت جامعه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وَ عَناصِرَ الْابْرارِ وَ دَعائِمَ الاخْیارِ
ترجمه:و بنیادهای نیکوکاران و تکیه گاه‌های نیکان.
در فرازی از زیارت جامعه کبیره، اهل بیت (علیهم‌السلام) به‌عنوان بنیاد نیکوکاران و تکیه‌گاه نیکان معرفی شده‌اند و دستیابی به نیکوکاری راستین، در گرو معرفت و پیوند با آنان است.
عَناصِر: جمع «عُنصُر»، به معنای اصل و نَسَب، منشا، گوهر، بنیاد: «
العُنْصر: الاصل و الحَسَب».
الابْرار: جمع «بَرّ»، و یا جمع «بارّ»، به معنای نیکوکار: «
البِرّ فعل کلّ خیر... و جمع البَرّ ابرار، و هو کثیرا ما یخصّ بِالاولیاء».
دَعائِم: جمع «دِعامَة»، به معنای ستون، تکیه گاه: «
الدَّعائم: الخشب المنصوبة للتعریش، والدِّعامه: عماد البیت الَّذی یقوم علیه».
الاخْیار: جمع «خَیر»، به معنای بهترین، برگزیده: «
الاخیار: خلاف الاشرار».
دو عبارت
«عَناصِرَ الابرار؛ بنیادهای نیکان» و «
دَعائم الاخیار؛ تکیه‌گاه‌های نیکوکاران»، تقریبا به یک معنا هستند و تا حدّی همپوشی دارند و با توضیح عبارت «
عناصر الابرار»، «
دعائم الاخیار» هم تفسیر خواهد شد. در این دو عبارت، امامان (علیهم‌السلام)، اصل و بنیاد نیکوکاران و تکیه‌گاه نیکی‌ها و نیکان، معرّفی شده‌اند.
در تبیین «
عناصر الابرار»،
علّامه مجلسی، چند احتمال داده است:
تمامی نیکی‌ها در مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام)، آموزش داده می‌شود و هر کار نیکی (اگرچه مستند به امامان نباشد)، ریشه و اساس آن در مکتب آنان، یافت می‌شود. خدمت به بندگان خدا، احترام به سالمندان، نیکی به
خانواده،
خوش خُلقی،
وفای به عهد،
انضباط و دقّت و ... از آموزه‌های افتخار آفرین
مکتب تشیّع است و از سوی دیگر، آموزه‌های نیکوکاری اهل بیت (علیهم‌السلام)، با
فطرت انسانی و مصلحت اجتماع، همخوانیِ کامل دارند. جامعه‌ای که بر اساس آموزه‌های نیکوکاری سامان یابد، جامعه‌ای بانشاط و پُرتحرّک خواهد بود. احتمال اوّل، درباره معنای «عناصر الابرار»، آن است که همه نیکوکاری‌ها منتسب به امامان (علیهم‌السّلام) هستند.
این احتمال، با حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام) سازگار است که می‌فرماید:
«نَحنُ اصلُ کُلِّ خَیرٍ وَ مِن فُروعِنا کُلُّ بِرٍّ»،
ما ریشه همه خوبی‌ها هستیم و همه نیکی‌ها، از شاخه‌های ما هستند.
وجود اهل بیت (علیهم‌السلام)، سبب آفرینش نیکوکاران است. این، دومین احتمالی است که علّامه مجلسی، درباره معنای «
عناصر الابرار»، مطرح می‌کند. به دیگر سخن، اگر امامان (علیهم‌السّلام) آفریده نمی‌شدند، در جهان، نیکوکاران وجود نداشتند. همه نیکوکاران، با هر آیین و مذهبی، مدیون آفرینش امامان (علیهم‌السّلام) هستند و
برکت وجود آنان، تمام نیکوکاران جهان را در برمی‌گیرد.
احتمال دوم، با روایاتی که آفرینش و طینت
شیعیان را از طینت اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌داند، سازگار است.
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
علی (علیه‌السّلام) فرموده است:
«شیعتک خلقوا من فاضل طینتنا».
احتمال سوم، آن است که اهل بیت (علیهم‌السّلام) در پیدایش امامان نیکوکار، نقش اساسی دارند. در حقیقت، نیکوکاران کامل، همان امامان هستند که هر یک از آنان، از نسل دیگری پدید آمده‌اند. بنابراین، بنیاد نیکوکاران را اهل بیت (علیهم‌السّلام) تشکیل می‌دهند و زائر، معتقد است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سیزده معصوم پاک دیگر، سَرور نیکوکاران هستند و در هر زمانی، یکی از امامان، مقام سَروری نیکوکاران را برعهده می‌گیرد.
اِطلاق
ابرار بر
امامان (علیهم‌السّلام)، با تفسیرهای قرآنی نیز سازگار است؛ زیرا «بَرّ»، از نام‌های خداوند است:
(اِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ)،
«به راستی، که اوست نیکوکار و مهربان». بَرّ مطلق، از آن خداست و امامان (علیهم‌السّلام) (که مظهر صفات حقّ‌اند)، مظهر صفت برّ الهی هستند و جلوه‌ای از نیکوکاری خدا را بر روی زمین می‌نمایانند.
هر سه احتمالی که علّامه مجلسی در تبیین معنای «
عناصر الابرار» آورده، قابل انطباق با
خاندان رسالت است، ولی در این‌جا، احتمال اوّل به نظر، مناسب‌تر می‌رسد.
مقصود از جمله «
دعائم الاخیار؛ تکیه گاه‌های نیکان»، این است که بدون پیوند با اهل بیت (علیهم‌السّلام)، کسی نمی‌تواند به جایگاه نیکان، دست یابد. این، یک اصل مهم تربیتی است که خوب بودن و خوب شدن، آرزوی همگان است؛ امّا چگونه می‌توان به صف نیکان پیوست؟ پیام آور نیکی‌ها، راه نیکوکاری را
توفیق الهی می‌داند و از ایشان، روایت شده که می‌فرماید:
«مَن مَنَّ اللّهُ عَلَیهِ بِمَعرِفَةِ اهلِ بَیتِی وَ وَلایَتِهِم فَقَد جَمَعَ اللّهُ لَهُ الخَیرَ کُلَّهُ»،
هر که خداوند با شناخت اهل بیت من و
ولایت ایشان، بر او منّت گذاشته باشد، بی گمان، خداوند، همه خیر را برای او گِرد آورده است.
شناخت اهل بیت (علیهم‌السّلام) و معرفت نسبت به آنها، راه نیکوکاری است و برقراری پیوند با خاندان رسالت، ره یافتن به سرای نیکوکاری است. پیدایش صفات نیک، در گرو داشتن پیوند عمیق با اهل بیت (علیهم‌السّلام) است و نیکوکارانی که بهره‌ای از اهل بیت (علیهم‌السّلام) ندارند، به رشد و کمال واقعی نخواهند رسید؛ زیرا
امامت در
اسلام، بالنده و پویاست:
«انَّ الامامَةَ اُسُّ الاسلامِ النّامِی»،
امامت، ریشه بالنده اسلام است.
محمدی ری شهری، محمد، تفسیر قرآن ناطق، ص۱۱۷-۱۲۰.
