علی بن جعفر سعدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علی بن عقیل ظفری (
۴۳۳ ـ
۵۱۵ هـ.ق)
ابوالقاسم علی بن جعفر بن علی سعدی صقلی اغلبی مصری مشهور به ابن قطاع از فرزندان زیاده‌اللّه بن اغلب تمیمی (م
۳۰۴) (هجری قمری) آخرین امیر دولت اغلبیّه در تونس و صقلیّه می باشد و نسبت اغلبیِ وی بدین دلیل است.
وی اهل صقلیّه (سیسیل) بود و در سال ۴۳۳ه در همان‌جا به دنیا آمد.
ابن قطاع از لغت‌شناسان و نحویان معروف روزگار خویش بود و در ادبیات عرب دستی تمام داشت.
پدرش جعفر نیز مرتبه ای والا در لغت و نحو داشت و اجدادش همگی در شعر و ادب مهارت داشتند.
از چگونگی زندگی و احوال او در مدت مدیدی که در صقلیه می‌زیسته اطلاعات دقیقی در دست نیست. پس از آن‌که صقلیه به دست نورمان‌های مسیحی در حدود سال
پانصد (هجری قمری) به تصرف درآمد، وی به
مصر مهاجرت کرد و درحالی که مردی کهنسال بود مورد احترام و استقبال مصری‌ها قرار گرفت.
ابوالقاسم لغت را نزد ابوبکر بن محمدبرّ صقلی، لغوی مشهور فرا گرفت.
ظفری بنا بر گفته
ذهبی پس از سال
۴۶۰ صقلیه را ترک کرده،
اما این‌که در این مدت در کجا می‌زیسته، سخنی به میان نیاورده است. به نوشته بیشتر منابع وی در مصر نیز به شهرتی تمام دست یافت و ادبیات و
نحو او فراگیر شد؛ بدین دلیل امیر افضل بن بدر جمالی ـ وزیر آمر باللّه عباسی دهمین خلیفه فاطمی (
۴۹۵ ـ
۵۲۵ هـ.ق) ـ فرزند خود را برای تعلیم و تربیت به او سپرد.
ابن قطاع گرچه در ادبیات و لغت و نحو استادی کامل و چیره دست بود، در روایت متهم به تساهل و تسامح شده است؛
چه این‌که به محض ورود به مصر وقتی درباره
صحاح جوهری از وی پرسش شد، در پاسخ گفت: « این کتاب به دست مردم صقلیه نرسیده است »؛ اما وقتی اقبال و تمایل مردم را به این کتاب مهم دریافت، سندی برای آن درست کرد؛ ولی علمای مصر آن را نپذیرفته و او را متهم به تساهل در روایت کردند.
وی در شعر هم دستی داشت و سروده‌هایش قوی و نیک بود.
از وی آثار و تألیفات فراوانی بر جای ماند که عبارت‌اند از:
• الدرّة (الجوهرة) الخطیرة فی شعراء الجزیره که مشتمل بر ۱۷۰ شاعر و بیست هزار بیت شعر است؛
• الاسماء فی اللغه؛ • الافعال؛
• حاشیه هایی بر صحاح جوهری؛ • فرائد الشذور و قلائد النحور فی الاشعار؛ • العروض و القوافی؛ • ذکر تاریخ صقلیه؛ • ابنیة الاسماء و الافعال؛
۱۲ • لُمَحُ المُلَح؛
۱۳ •العروض البارع؛ • الشافی فی القوافی؛ • ابیات المعایاة؛ ۱۴ • تثبیت اللسان؛ • الاصوات؛ • السیف فی اسمائه و صفاته؛ • الطوال فی اسمائهم و صفاتهم؛ • المشی و السیر؛ • القصار فی اسمائهم و صفاتهم؛ • الکشف فی مساوی الخمر. ۱۵
ابن قطاع سرانجام در ماه صفر سال ۵۱۴ (هجری قمری) یا ۵۱۵ (هجری قمری) در مصر از دنیا رفت و در آرامگاه امام شافعیان به خاک سپرده شد.
برخی وفات او را سال ۵۰۹ (هجری قمری) نوشته‌اند.
