یحیی بن محمد قرطبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یحیی بن محمد قرطبی (
۵۱۰ ـ
۵۶۳ هـ.ق) از اعقاب بقی بن مخلد، حافظ و مفسر برجسته
اندلسی بود.
او تحصیلات خود را در علوم
قرائت،
حدیث، تفسیر و آداب به پایان رساند.
ایشان از شاعران و علمای موعظه و تزکیه زمان خود بود، در فن موشح‌سرایی مهارت داشت.
وی در اندلس و مرسیه ساکن شد و با علما و ادیبان بزرگی چون ابوالعباس بن حلال و ابن بقی مصاحب بود.
او به سبب فقر در ابتدا زندگی سختی داشت، اما بعدها مورد حمایت امیر یحیی بن علی بن قاسم قرار گرفت.
آثار مهم ایشان شامل
التفسیر و
موشحات البدیعه و المعانی الرشیقه است.
او در تاریخ پنجم
ذی‌الحجه سال ۵۶۳ (هجری قمری) در مرسیه درگذشت.
ابوبکر یحیی بن محمد بن عبدالرحمان بن بقی قرطبی اندلسی از اعقاب بقی بن مخلد (م
۲۷۶ هـ.ق)، حافظ و مفسر اندلسی صاحب تفسیر، بود.
به گفته
ابن ابار وی در دوم ذی‌الحجه
سال (۵۱۰ هـ.ق)
در شهر سلا، شهری در مغرب اقصی به دنیا آمد.
ایشان در اصل اندلسی بود. برخی او را سرقسطی
یا طلیطلی
و برخی دیگر وی را قرطبی می‌دانند.
علومی چون قرائت،
حدیث،
تفسیر
و آداب
را تحصیل کرد و از علما و شعرای دوران خود شد.
او به اندلس سفر کرد و در مرسیه ساکن
گشته و با ابوالعباس بن حلال
و ابوالعباس بن ادریس مصاحب شد.
ابوبکر را در موعظه و تزکیه یگانه زمان خود،
در نظم و نثر برجسته بود.
وی از نامداران فن موشح‌سرایی (موشحات در اشعار متقدمان بر فن جدیدی اطلاق می‌شود که مردم اندلس آن را استنباط کرده و از این‌رو که در آن صنعت و آرایش به کار رفته است، آن را موشح نامیده‌اند) گفته‌اند.
ایشان به بلاد گوناگون سفر می‌کرد
و گفته شده در فقر و محرومیت به سر می‌برد،
تا این‌که امیر یحیی بن علی بن قاسم او را در سایه حمایت خویش داد.
او را خوش سیرت، نیک اخلاق و دارای موشحات بدیع و زیبا دانسته‌اند.
ایشان اشعاری نیز در قالب قصیده
و قطعه، مدایحی در مدح بنی‌عشره، از اعیان سلا، داشته است.
یحیی بن محمد شاگردانی داشته که از جمله؛ ابوعمر بن عیاد (م
۵۷۵ هـ.ق) از شاگردان او بود.
قرطبی تالیفاتی داشته که آثارش عبارت‌اند از:
• التفسیر؛
• موشحات البدیعه؛
• المعانی الرشیقه.
ابن بقی به گفته ابن ابار در پنجم ذی‌الحجه
سال ۵۶۳ (هجری قمری)
در مرسیه درگذشت.
ابوالقاسم بن حبیش بر او نماز خواند.
منابع دیگر معتقدند او در سال (
۵۴۰ هـ.ق)
یا (
۵۴۵ هـ.ق) درگذشته است.
از آنجا که ابن ابار ولادت او را در سال ۵۱۰ (هجری قمری) آورده و با توجه به مرتبه علمی قرطبی، وفات وی در سال ۵۴۰ (هجری قمری)یا ۵۴۵ (هجری قمری) چندان درست به نظر نمی‌رسد و سال ۵۶۳ (هجری قمری) به عنوان تاریخ درگذشتش ترجیح دارد.
برخی وفات وی را در وادی آش، شهری در اندلس بین غرناطه و بجانه می‌دانند.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «یحیی بن محمد قرطبی»، ج۴، ص۴۵۲.
