محمد بن ابی‌الفرج ذکّی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن ابی‌الفرج ذکّی (
۴۲۷ ـ
۵۱۶ هـ.ق) معروف به
ذکی مالکی یا
ذکی نحوی، از عالمان قرن پنجم (هجری قمری) بود.
وی در شهر مازر جزیرۀ
سیسیل به دنیا آمد.
او برای طلب علم به شهرهایی چون قیروان،
مراکش،
مصر،
شام[[]]،
بغداد،
خراسان و غزنه سفر کرد.
ایشان فقیه، مفسر، قاری، نحوی و ادیبی برجسته بود و در بحث و جدل با علمای زمانه شهرت داشت.
ذکی در پی یافتن لغزش‌های استادان خود بود، هرچند خود در فقه و نحو امام دانسته می‌شد.
از استادانش می‌توان محمد بن یونس و عبدالخالق سوری را نام برد.
وی سرانجام در
اصفهان درگذشت.
از آثار اوست:
مقدمةٌ فی النحو،
الاستیلاء فی القراآت و
تعلیق کبیر فی المذاهب (دربرگیرندۀ هزار سؤال).
ابوعبداللّه محمد بن ابی الفرج بن فرج کتّانی صِقِلّی مازری قیروانی معروف به
ذکی مالکی یا
ذکی نحوی.
وی در سال ۴۲۷ (هجری قمری) در صِقِلّیّه۱ ( سیسیل ) و به گفته
کحّاله در مازَر، یکی از شهرهای جزیره سیسیل متولد شد. ۲
او در طلب علم به شهرها و ممالک گوناگون ازجمله قیروان، مرکز افریقیه، مراکش، مصر، شام، بغداد، خراسان و غزنه مسافرت کرد.
ایشان عالم به لغت، نحو و دیگر فنون ادب و همچنین فقیه، حافظ، قاری، مفسر و صاحب نظر در دیگر علوم رایج زمان خود شد.
ابوعبداللّه از عادت او این بود که با دانشمندان زمان خود به مخاصمه و مجادله برمی‌خاست و درباره آنان زبان به طعن می‌گشود.
نیز به گفته سلفی، او از مغرب ( مراکش ) بیرون نیامد مگر اینکه امام در فقه و نحو گردیده بود؛ اما با وجود این همیشه در پی لغزش های استادان خود بود. ۳
ذکّی اساتیدی داشت.
از استادان او محمد بن یونس، ابوعلی حیّولی و عبدالخالق سوری است.
صِقِلّی آثاری نگاشته است که عبارتند از:
•مقدمةٌ فی النحو، ۵
• الاستیلاء فی القراآت،
• تعلیقٌ کبیر فی المذاهب، این اثر حاوی هزار سؤال است. ۶
قیروانی درنهایت به اصفهان رفت و در سال ۵۱۶ (هجری قمری) در همانجا از دنیا رفت. ۴
(دیگر منابع:)
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن ابی‌الفرج ذکّی»، ج۴، ص۳۲۲.
