• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضل الله بن علی راوندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: راوندی

فضل‌اللّه بن علی راوندی (م ۵۶۰ هـ.ق) فقیه، مفسر، شاعر، ادیب و از عالمان برجسته شیعه در قرن ششم (هجری قمری) بود.
وی با پانزده واسطه به امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می‌رسید و احتمالاً در راوند کاشان، که محل سکونت خانوادگی‌اش بود، متولد شد.
او در خانواده‌ای شیعه‌مذهب رشد یافت و نزد استادانی چون علامه طبرسی، شیخ نیشابوری و ابوالفتح اخشیدی تحصیل کرد.
شاگردان برجسته‌ای همچون شیخ منتجب‌الدین، محمد بن شهرآشوب و پدر خواجه نصیرالدین طوسی از محضر او بهره برده‌اند.
او در مدرسه مجدیه کاشان به تدریس، وعظ و تربیت شاگردان پرداخت و معاصرانش چون سمعانی و عبدالجلیل قزوینی او را به علم، زهد، بلاغت و حافظه نیرومند ستوده‌اند.
از وی آثار متعددی در تفسیر، حدیث، ادبیات و علوم بلاغی بر جای مانده که برخی عبارت‌اند از:
شرح نهج‌البلاغه، ضوءالشهاب فی شرح الشهاب، الکافی فی التفسیر، ترجمه العلوی لطب الرضوی، قصص الانبیاء، دیوان شعر، ادعیة السر، مشیخه، نثر اللئالی.
از زمان دقیق وفات او اطلاعی دقیق در دست نیست، اما سال‌های ۵۶۰ یا ۵۷۰ هجری قمری پیشنهاد شده‌اند.


ابورضا فضل‌اللّه بن علی بن عبیداللّه ضیاءالدین راوندی حسنی نسب ایشان با پانزده واسطه به امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می رسد.
[۱] شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعه، ص۵۰۶.    
[۲] ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ج۱، ص۵۴.    

به‌احتمال فراوان در راوند از توابع کاشان متولد شده است؛ زیرا عالم معاصرش سمعانی که به کاشان سفر و او را درک کرده می‌گوید: شاید اصل او از راوند باشد.
[۳] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۶، ص۵۱.    

با توجه به شیعی بودن بیشتر مردم کاشان در این دوره و نیز تشیع اجداد او، وی نیز در خانواده‌ای شیعه‌مذهب تربیت و پرورش یافت.

راوندی در محضر علمای بزرگی چون علامه فضل بن حسن طبرسی، ابوعلی حداد، شیخ ابوجعفر نیشابوری و ابوالفتح بن ابی‌الفضل اخشیدی کسب علم نموده است.
[۴] شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعه، ص۵۰۶.    
خوانساری، از استادانی چون ابوعلی طوسی، سیدمرتضی و سیدمجتبی نام می برد که اجازه نقل روایت به راوندی داده‌اند.
[۵] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۳۶۵.    


ابورضا عده زیادی در محضرش کشب علم کردند؛ از جمله: شیخ منتجب‌الدین، تاج‌الدین ابوتراب علی بن عبداللّه،
[۶] ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ص۱۴۴.    
[۷] ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ص۱۱۴
محمد بن شهرآشوب مازندرانی،
[۸] ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۳.    
شیخ راشد بن ابراهیم بحرانی، پدر خواجه نصیرالدین طوسی،
[۹] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۴۰۸.    
برهان‌الدین محمد قزوینی، عبداللّه بن جعفر دوریستی، محمد نیشابوری
[۱۰] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۳۶۵.    

و محمد بن علی ناصر کوفی ادیب.
[۱۱] شیبانی، عبدالرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۶۵۵.

او در مدرسه مجدیّه کاشان به تدریس و تربیت شاگردان مشغول بود و برای مردم موعظه و سخنرانی می‌کرد؛ چنان‌که ابوعبداللّه محمد بن محمد شافعی (عماد کاتب) خود این دوره را درک و از محضرش کسب علم نموده است.
[۱۲] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۴۰۸.    


فضل اللّه علامه زمان خویش، جامع کمالات نسبی و حسبی، استاد علمای عصر خویش،
[۱۳] ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ج۱، ص۱۴۴.    
شاعر و ادیب و متبحر در علوم،
[۱۴] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
مفسر و از فقهای شیعه،
[۱۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۳۰۵.    
دارای خطی خوش و واعظی قوی و با ذهنی سیال بود؛ به‌طوری که فی البداهه شعر می‌گفت.
[۱۶] دوانی، علی، مفاخر الاسلام، ج۳، ص۴۵۳.

عبدالجلیل قزوینی که معاصر وی بوده است، راوندی را به علم و زهد می ستاید.
[۱۷] قزوینی رازی، عبدالجلیل، النقض، ج۱۹۸.
سمعانی که دو روز در کاشان اقامت و با ایشان هم دیدار و ملاقات کرده بود می گوید: « در بالای درب منزل ایشان، با گچ این آیه نوشته شده بود: «انّما یریداللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا». همچنین سمعانی از ضبط احادیث و قطعات شعری از ایشان خبر می دهد.
[۱۸] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۰، ص۲۹۷.    

ابن اسفندیار در کتابش ایشان را جزو فقهای بزرگ آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و سادات عراق و عجم بیان می‌دارد.
[۱۹] کاتب، محمد بن حسن، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۲۶.    


حسنی دارای آثاری است که منتجب‌الدین برخی از آثار او را مطالعه کرده و نزد وی فراگرفته بود چنین می‌شمرد:
• ضوءالشهاب فی شرح الشهاب شرحی بر کتاب شهاب الاخبار محمد بن سلامة قضاعی در باب کلمات حکمت نبوی است؛
[۲۰] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
• مقاربة (مقارنة) الطیة الی مقارنة النیه؛ • الاربعین (سنة الاربعین فی سنة الاربعین)؛
[۲۱] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
• الحماسة ذات الحواشی؛
[۲۲] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
• نظم العروض للقلب المروض (الممروض)؛ • الموجز الکافی فی علم العروض و القوافی؛ • الکافی فی التفسیرکه منتجب‌الدین بخشی از این کتاب را نزد خود مؤلف آموخته است؛
[۲۳] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
• ترجمة العلوی لطب الرضوی (علیه السلام)؛
[۲۴] ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ج۱، ص۱۴۴.    
• در شرح رسالة الذهبیه و معروف به طب الرضا؛
[۲۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۱۱۸.    
[۲۶] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
•ادعیه السر؛
[۲۷] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
[۲۸] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
• النوادر؛
[۲۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
[۳۰] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
۲۶ • حاشیة غرر و دُرر سید مرتضی؛
[۳۱] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
• قصص الانبیاء؛
[۳۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.    
[۳۳] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    

• دیوان شعر؛ • المشیخه که شامل بیش از بیست اجازه نامه نقل روایتاست؛
[۳۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.    

[۳۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۵۲.    
•رمل یبرین؛ • نثر اللئالی لفخر المعالی که کلمات قصار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را در آن گرد آورده بود؛
[۳۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۵۴.    
• شرح نهج البلاغه که فضل اللّه راوندی در بغداد نسخه‌ای از نهج البلاغه به خط سید رضی یافت و از آن نسخه‌برداری کرد که در سال ۵۱۱(هجری قمری) به پایان رسید؛ سپس به مطالعه، مقابله، تدریس، تعلیق، شرح و تفسیر آن پرداخت که شاید نخستین شرح نهج البلاغه باشد. در سال های ۷۲۳ (هجری قمری) و ۱۱۳۲ (هجری قمری) از روی این شرح نسخه برداری شده است؛ • قنوت موالینا الائمة المعصومین (علیهم‌السلام)؛ • المدائح المجدیه؛ • المناجاة الالهیات (مناجاة مولانا امیرالمؤمنین (علیه السلام))؛ • الحاشیة علی أمالی المرتضی؛ • خبر مولانا القائم (علیه‌السلام).
[۳۷] راوندی، فضل‌الله بن علی، النوادر، ص۲۷.

متأسفانه جز دیوان شعر ایشان و ادعیة السّر که در کتاب بلد الامین کفعمی آمده،
[۳۸] کفعمی، ابراهیم بن علی، بلد الامین، ص۶۵.
اثری دیگر چاپ نشده است. سید جلال‌الدین ارموی مصحح دیوان، در مقدمه آن علت تألیف را پاسخگویی به اشکال‌های قزوینی در کتاب مثالب‌النواصب فی نقض فضائح‌ الروافض (النق) بیان می‌کند. این اثر وی اهمیت بسیاری در مطالب تاریخی و رجالی دارد؛ به ویژه اطلاعات خوبی درباره کاشان قدیم می‌دهد.
مجموع ابیات دیوان ۱۹۱۵ بیت می‌باشد که نصف محتویات دیوان در مدح یکی از خاندان‌های بزرگ شیعه است.
[۳۹] راوندی، فضل‌اللّه بن علی، دیوان شعر، ص۲۱۵.
در یکی از قصاید ۱۰۵ بیتی، هجوم سپاهیان سلجوق پسر محمد پسر ملکشاه در سال ۵۳۲ (هجری قمری) به راوند و غارت آن‌جا را شرح می‌دهد. گویا این بلای خانمان‌سوز، اثر عمیقی در روحیه او به جای گذاشته است که چگونگی آن از قصیده‌ای که برای فرزندش کمال‌الدین احمد نوشته، به دست می‌آید.
[۴۰] دوانی، علی، مفاخر الاسلام، ج۳، ص۴۵۳.
از او فرزندان صاحب نامی باقی ماندند.
[۴۱] قمی، عباس، فوائد الرضویه، ص۳۵۴.
[۴۲] ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ص۱۸۰.]


فضل‌اللّه درباره تاریخ وفات ایشان در منابع قدما و معاصرانش اشاره‌ای نشده است؛ ولی متأخران، برخی سال ۵۷۰ (هجری قمری)
[۴۳] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۴۰۸.    
[۴۴] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
و دسته‌ای ۵۶۰ (هجری قمری) را ذکر کرده اند.
[۴۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.    
[۴۶] دوانی، علی، مفاخر الاسلام، ج۳، ص۴۵۱.

وی در مزاری معروف به «پنجه شاه» کاشان نزدیک مسجد جامع قدیم دفن شد.
[۴۷] شریف‌کاشانی، حبیب‌الله، لباب الالقاب، ص۶۴.

(دیگر منابع:(
[۴۸] قمی، عاس، هدیة الاحباب، ص۲۱۱.
[۴۹] قمی، عباس، الکنی والالقاب، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۴۳۵.    
[۵۰] اعلمی، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامه، ج۱۰، ص۱۶.
[۵۱] تفضلی، آذر و مهین فضائلی جوان، فرهنگ بزرگان، ص۴۲۰
[۵۲] امین، حسن، دایرة المعارف الاسلامیه الشیعه، ج۱۲، ص۲۴۵.
[۵۳] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱، ص۴۰۲.
[۵۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۲۸۱.    
[۵۵] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۱۷.    
[۵۶] مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، ج۲، ص۲۰۶.    
[۵۷] صدر، سید حسن، تأسیس الشیعه، ص۱۸۱.
[۵۸] شوشتری، سید نورالله، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۸۷.
[۵۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۸۲۱.    
)
۱. ↑ شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعه، ص۵۰۶.    
۲. ↑ ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ج۱، ص۵۴.    
۳. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۶، ص۵۱.    
۴. ↑ شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعه، ص۵۰۶.    
۵. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۳۶۵.    
۶. ↑ ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ص۱۴۴.    
۷. ↑ ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ص۱۱۴
۸. ↑ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۳.    
۹. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۴۰۸.    
۱۰. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۳۶۵.    
۱۱. ↑ شیبانی، عبدالرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۶۵۵.
۱۲. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۴۰۸.    
۱۳. ↑ ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ج۱، ص۱۴۴.    
۱۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
۱۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۳۰۵.    
۱۶. ↑ دوانی، علی، مفاخر الاسلام، ج۳، ص۴۵۳.
۱۷. ↑ قزوینی رازی، عبدالجلیل، النقض، ج۱۹۸.
۱۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۰، ص۲۹۷.    
۱۹. ↑ کاتب، محمد بن حسن، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۲۶.    
۲۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
۲۱. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۲۲. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۲۳. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۲۴. ↑ ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ج۱، ص۱۴۴.    
۲۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۱۱۸.    
۲۶. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۲۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
۲۸. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۲۹. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۳۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
۳۱. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۳۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.    
۳۳. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۱۰.    
۳۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.    
۳۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۵۲.    
۳۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۵۴.    
۳۷. ↑ راوندی، فضل‌الله بن علی، النوادر، ص۲۷.
۳۸. ↑ کفعمی، ابراهیم بن علی، بلد الامین، ص۶۵.
۳۹. ↑ راوندی، فضل‌اللّه بن علی، دیوان شعر، ص۲۱۵.
۴۰. ↑ دوانی، علی، مفاخر الاسلام، ج۳، ص۴۵۳.
۴۱. ↑ قمی، عباس، فوائد الرضویه، ص۳۵۴.
۴۲. ↑ ابن بابویه، منتجب‌الدین، الفهرست، ص۱۸۰.]
۴۳. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۴۰۸.    
۴۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۸، ص۷۵.    
۴۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۲.    
۴۶. ↑ دوانی، علی، مفاخر الاسلام، ج۳، ص۴۵۱.
۴۷. ↑ شریف‌کاشانی، حبیب‌الله، لباب الالقاب، ص۶۴.
۴۸. ↑ قمی، عاس، هدیة الاحباب، ص۲۱۱.
۴۹. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۴۳۵.    
۵۰. ↑ اعلمی، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامه، ج۱۰، ص۱۶.
۵۱. ↑ تفضلی، آذر و مهین فضائلی جوان، فرهنگ بزرگان، ص۴۲۰
۵۲. ↑ امین، حسن، دایرة المعارف الاسلامیه الشیعه، ج۱۲، ص۲۴۵.
۵۳. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱، ص۴۰۲.
۵۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۲۸۱.    
۵۵. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۱۷.    
۵۶. ↑ مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، ج۲، ص۲۰۶.    
۵۷. ↑ صدر، سید حسن، تأسیس الشیعه، ص۱۸۱.
۵۸. ↑ شوشتری، سید نورالله، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۸۷.
۵۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۸۲۱.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «فضل الله بن علی راوندی»، ج۴، ص۲۶۰-۲۶۱.


رده‌های این صفحه : ادیبان شیعی قرن 6 (قمری) | دانشمندان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 560 (قمری) | درگذشتگان سال 570 (قمری) | شاعران قرن 6 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | فقیهان شیعی قرن 6 (قمری) | قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری) | مفسران شیعی قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار