تأخیر 1
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تأخیر انداختن جنگ اصلی است که تاکید می‌کند که تا دشمن آغاز به‌کار نکرده است، جنگ را به تعویق اندازند تا امید دستیابی به اهداف جهاد بدون خون‌ریزی حفظ شود.
اصول جنگ در اسلام بر دعوت و مذاکره اولویت می‌دهد.
تأخیر انداختن جنگ يكى از اصول حاكم در
جهاد اسلامی است که عبارت است از: اولويت دادن به دعوت و مذاكره به جای جنگ و خونريزی.
اين اصل جنگى در متون
احادیث به دو عبارت بيان‌شده است:
در احاديث نبوى عبارت
(لا يقاتلوا الا من قاتلهم) آمده است كه به معناى آغاز جنگ در حالت شروع آن توسط دشمن است و مفاد اين فرمان آن است كه رزمندگان مسلمان بايد در انتظار آغاز حمله توسط دشمن باشند و خود آغازگر جنگ نباشند.
در روايت علوى با صراحت بيشتر چنين آمده است:
«لا تقاتلوهم حتى يبداؤكم، فانكم بحمد الله على حجة، و ترككم ايّاهم حتى يبداؤكم حجة اخرى لكم عليهم»؛
مفاد اين دستورالعمل علوى آن است كه در واقع در انتظار حمله دشمن نشستن خود نوعى فرصت دادن به دشمن و از مصاديق دعوت و احتجاج است كه مى‌تواند دليلى بر انسان‌دوستى و اهداف انسانى رزمندگان اسلام و روشى روشنگرانه براى ناآگاهان باشد.
بى‌شک فلسفه‌ی به تأخیر انداختن جنگ، اميد دسترسى به اهداف جهاد بدون دست‌يازى به جنگ است، اما در اين مورد ممكن است شبهه‌اى به نظر برسد كه فرصت دادن به دشمن كه آغازگر جنگ باشد خود نوعى امتياز دادن به دشمن محسوب مى‌شود، زيرا كه در جنگ، اولين ضربه كارساز است و چه‌بسا عامل تعيين‌كننده پيروزى هم خواهد بود.
به نظر مى‌رسد اين اشكال اختصاص به اين اصل ندارد؛ در تمامى مواردی كه اسلام با تعيين اصول و قواعد عمومى جنگ به هر نحو عمليات رزمى نيروهاى اسلام را متوقف، محدود و يا ممنوع مى‌كند اين اشكال مى‌تواند صادق باشد.
بايد توجه داشت كه در راهبرد جنگ در
جهاد اسلامی، به جز پيروزى اصول، مسائل مهم ديگرى نيز وجود دارد كه بايد رعايت شود.
كسب پيروزى به هر طريق و با هر وسيله، مطلوب
شریعت اسلام نيست و بر اين اساس ممكن است رعايت اصول به قيمت شكست و يا حداقل به قيمت تحمل دشوارى‌ها و مشكلات بيشتر در رسيدن به پيروزى تمام شود كه با توجه به اهداف جهاد از آن گريزی نيست.
البته ناگفته نماند كه تدبير جنگ و طرح و برنامه رزم، اگر با دقت و مهارت‌هاى لازم توأم باشد، زيان‌هاى ناشى از اعمال اصول و قواعد انسان‌دوستانه اسلامى در جنگ مى‌تواند به گونه‌هاى ديگر جبران و يا خنثى‌سازى شود و از سوى ديگر، از نقطه‌نظر اعتقادى اين خود يكى از موارد و امدادهاى غيبى الهى است كه بارها در
قرآن به مؤمنان وعده داده‌شده كه
خداوند با نصرت‌هاى خود اين كمبودها را جبران و اعمال متعهدانه و خالصانه بندگان صالحش را هرچند اندک و توأم با كمبودها باشد، تكميل و به ثمرات و بركات خواهد رسانيد و اين خود يكى از معانى واژه قرآنى
(تكفير سيئات) و
(اصلاح بال) است كه در آيه دوم
سوره محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بشارت داده شده است.
در هر حال از مجموع دستوراتى كه در متون اسلامى در زمينه متوقف كردن جنگ تا شروع حمله از طرف دشمن ديده مى‌شود، مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه در رسيدن به اهداف جهاد، استفاده از راه‌حل‌هاى ديگر غير از جنگ اولويت دارد و گوياترين كلام در اين زمينه، تأكيد
امام علی (علیه‌السلام) به يكى از فرماندهان است كه فرمود:
«و عليك بالتأنى فى حربك و اياك و العجلة الا ان تمكنك فرصه».
بى‌شک هنگامى‌كه فرمانده سپاه اسلام طبق اين دستورالعمل تأنى مى‌كند و از شتاب‌زدگى پرهيز مى‌كند هر لحظه كه مى‌گذرد زمان جنگ كوتاه‌تر مى‌شود و شايد در لابلاى تأنى‌ها راه‌حل بهترى براى دسترسى به اهداف جهاد پيدا شود و از كشتار و خونريزى كاسته شود و به جاى اين‌كه انسانى كشته شود، هدايت گردد.
•
عمید زنجانی، عباس‌علی، فقه سیاسی، ج۱، ص۴۷۱-۴۷۰.
