• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

یوسف بن محمد توزری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: یوسف بن محمد توزری


یوسف بن محمد توزری (۴۳۳ ـ ۵۱۳ هـ.ق) از علما و فقهای بزرگ قرن پنجم هجری بود.
او در فقه، اصول دین و تصوف به شهرت رسید و اعتقاد عمیقی به کتاب احیاء العلوم غزالی داشت.
وی در شهرهای مختلفی از جمله فاس و سجلماسه سکونت داشت و در کنار تدریس، به نوشتن آثار دینی و علمی نیز پرداخته بود.
از اساتید او به ابوالحسن لخمی اخذ، سقراطیسی و عبدالجلیل ربعی می‌توان اشاره کرد.
ابوعمران موسی بن حماد صنهاجی، ابوعبداللّه محمد بن رمانه مفتی فاس ابوبکر و محمد پسران مخلوف بن خلف اللّه از شاگردان وی بودند.
مهم‌ترین اثر او قصیده‌ای به نام المنفرجه است که در آن به رفع مشکلات و غم‌ها پرداخته شده و بسیاری از مردم معتقدند این قصیده حاوی اسم اعظم است.
وی در سال ۵۱۳ (هجری قمری) در قلعه بنی حماد درگذشت و برخی نیز سال وفات او را ۵۴۳ (هجری قمری) ذکر کرده‌اند.


ابوالفضل یوسف بن محمد بن یوسف توزری تلمسانی
[۱] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۴۳۹.    
[۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    
[۳] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
[۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
[۶] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    

مشهور به ابن نحوی
منسوب به توزر، شهری در افریقیه از اعمال تونس بود.
[۷] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
[۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۹] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
[۱۰] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۴۳۹.    
[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۵۷.    

برخی او را اهل تلمسان در مغرب
[۱۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
[۱۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۱۴] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    

و قلعه حماد، قلعه‌ای نزدیک أشیر در مغرب أدنی از اعمال قسطنطنیه، هم دانسته‌اند.
[۱۵] جندة الاقتباس ج۲، ص۵۵۲.
[۱۶] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    

او در سال ۴۳۳ (هجری قمری)
[۱۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۱۸] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    

و به گفته الیان سرکیس در ۴۵۳ (هجری قمری) به دنیا آمد.
[۱۹] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    

در شأن توزری غلو و گزافه گویی بسیار دیده می‌شود.
گفته‌اند وی عارف به اصول دین و فقه، صاحب اجتهاد و نظر، عالمی عمل کننده، صالح، مجیب الدعوه و بااخلاق و تقوا بود که به دنیا توجهی نداشت؛ لباس خشن صوفیانه می‌پوشید و هنگام نماز از خود بی خود می‌شد.
[۲۰] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
[۲۱] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    

وی اعتقاد کاملی به کتاب احیاء العلوم غزالی داشت تا آن‌جا که وقتی فقهای مراکش به سوزاندن آن فتوا دادند، توزری آن را نپذیرفت و حتی خود به نسخه برداری آن روی کرد و در تمام ماه رمضان هر روز یک جزء آن را نوشت تا سی جزء تکمیل شد و درباره این اثر می‌گفت: «کاش کتابی جز این کتاب را در عمرم نمی‌دیدم.» او را به غزالی در علم و عمل تشبیه کرده‌اند. ۶
یوسف بن محمد در شهر فاس سجلماسه سکونت داشت.
[۲۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    

بنابر قولی ابن بسام، از رؤسای سجلماسه، وی را به تعلیم علوم ناشناخته متهم نمود و از تدریس او جلوگیری کرد که توزری او را نفرین کرد و به زودی درگذشت.
چنین واقعه‌ای بین او و قاضی فاس، ابن دبوس، هم نقل شده است.
[۲۳] بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.

در بیان حسن خلق او گفته‌اند روزی طلبه جوانی به او سلام کرد و جوهر قلمش بر روی لباس توزری که سفید بود ریخت؛ طلبه خجالت زده شد؛ اما توزری گفت می‌خواستم لباسم را رنگ بزنم؛ ولی نمی‌دانستم چه رنگی، حالا فهمیدم به رنگ این جوهر رنگ کنم.
[۲۴] جندة الاقتباس ج۲، ص۵۵۲.


تلمسانی صحیح بخاری را از ابوالحسن لخمی اخذ نمود
[۲۵] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
و علاوه بر او از استادان دیگری مثل مازری
[۲۶] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
، ابوزکریا سقراطیسی
[۲۷] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
ئو عبدالجلیل ربعی نیز بهره‌مند شد.
[۲۸] بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.


فقهایی چون ابوعمران موسی بن حماد صنهاجی،
[۲۹] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
ابوعبداللّه محمد بن رمانه مفتی فاس ابوبکر و محمد پسران مخلوف بن خلف اللّه نیز از شاگردان وی بودند.
[۳۰] بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.


گرچه گفته شده تصانیفی داشته است، در منابع تنها از قصیدة المنفرجه به عنوان اثر او یاد شده است.
[۳۱] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
[۳۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
[۳۳] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
[۳۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    

اختلافاتی نیز در انتساب این اثر به او وجود دارد.
[۳۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    

برخی آن را به ابوالحسن یحیی بن عطار قرشی حافظ هم نسبت داده‌اند؛ اما گفته شده نسبت این کتاب به ابن نحوی ارجح است.
[۳۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۳۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    

این کتاب شامل ۳۵ بیت است و در اسکندریه در سال ۱۳۰۴ (هجری قمری) چاپ شده است.
[۳۸] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    

تاج الدین سبکی این قصیده را فتوح بعد الشدة نام نهاده و گفته است در از بین بردن مشکلات و غم‌ها مؤثر می‌باشد و بسیاری از مردم معتقدند این قصیده مشتمل بر اسم اعظم است.
[۳۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    

شروح بسیاری بر این قصیده نوشته شده است که از جمله آن‌ها عبارت‌اند از:
فتح مفرج الکرب از یحیی بن زکریا مقری،
اللوامع اللهجة باسرار المنفرجه از محمد بن محمد دلجی (م ۹۴۷ هـ.ق)،
الاضواء البهجه فی ابراز دقائق المنفرجه از ابویحیی زکریامحمد انصاری شافعی (م ۹۲۶ هـ.ق)،
[۴۰] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    

الانوار البهجه فی ظهور کنوز المنفرجه از عبدالرحمان بن حسن مقابری شافعی،
الانوار المنبجله فی بسط اسرار المنفرجه از ابوالعباس احمد بن صالح نقاوسی (م ۸۱۰ هـ.ق)،
التحفه البهجه فی تضمین المنفرجه از شیخ ابوالفضل محمد بن احمد بن ایوب دمشقی شافعی (م ۹۰۵ هـ.ق)،
الحکم المندرجه فی شرح المنفرجه، به زبان ترکی از اسماعیل بن احمد انقروی مولوی (م ۱۰۴۲ هـ.ق).
[۴۱] بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.
علاوه بر ین شروح، افراد دیگری نیز بر این اثر شرح نوشته‌اند از جمله احمد بن محمد بن مهدی ابن عجیبه،
[۴۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۲۴۵.    

عبدالسلام الجیز (م ۱۲۶۴ هـ.ق)،
[۴۳] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۲۳.    

ابوالحسن علی بن یوسف (م قرن ۷ هـ.ق)،
[۴۴] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    

عبداللّه بن خیرالدین برغموی که شرح ترکی بر این کتاب نگاشت،
[۴۵] بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۷۵.    

عبیداللّه بن محمد بن یعقوب بن ملک نیز این اثر را تخمیس کرده است.
[۴۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    


ابن نحوی در سال ۵۱۳ (هجری قمری) در قلعه بنی حماد درگذشت.
[۴۷] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
[۴۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۴۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
[۵۰] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    

مشهور است قبرش برکاتی دارد. ۱۹
برخی سال وفات او را ۵۴۳ (هجری قمری) ذکر کرده‌اند.
[۵۱] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
[۵۲] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۴۳۹.    

(دیگر منابع:
[۵۳] سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
[۵۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
[۵۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
[۵۶] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
)
۱. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۴۳۹.    
۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    
۳. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
۶. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۷. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۹. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
۱۰. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۴۳۹.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۵۷.    
۱۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
۱۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۱۴. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۱۵. ↑ جندة الاقتباس ج۲، ص۵۵۲.
۱۶. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
۱۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۱۸. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۱۹. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
۲۰. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۲۱. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۲۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۲۳. ↑ بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.
۲۴. ↑ جندة الاقتباس ج۲، ص۵۵۲.
۲۵. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۲۶. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۲۷. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۲۸. ↑ بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.
۲۹. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۳۰. ↑ بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.
۳۱. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۳۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
۳۳. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۳۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۳۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۳۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۳۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    
۳۸. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۳۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    
۴۰. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۴۱. ↑ بابا تنبکتی، احمد بن احمد، نیل الابتهاج، ج۲، ص۳۱۹ ـ ۳۲۳.
۴۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۲۴۵.    
۴۳. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۲۳.    
۴۴. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۴۵. ↑ بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۷۵.    
۴۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۶.    
۴۷. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۷.    
۴۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۴۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
۵۰. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    
۵۱. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
۵۲. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۴۳۹.    
۵۳. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم مطبوعات العربیه، ج۱، ص۲۶۶.    
۵۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۲۴۷.    
۵۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۵۱.    
۵۶. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۳۴.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «یوسف بن محمد توزری»، ج۴، ص۴۵۷.

پی نوشت ها
۱۹ ـ الاعلام ۸ / ۲۴۷.

رده‌های این صفحه : اصولیان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 513 (قمری) | زادگان سال 433 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | فقهای قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار