تعاون موسی (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تعاون و همکاری یکی از
فضایل اخلاقی است که در تعالیم
اسلامی بر آن تاکید شده است.
تعاون و حمایت
موسی علیه‌السّلام از مرد بنی اسرائیلی، علیه مرد
قبطی بود.
«ودخل المدینة علی حین غفلة من اهلها فوجد فیها رجلین یقتتلان هـذا من شیعته وهـذا من عدوه فاستغـثه الذی من شیعته علی الذی من عدوه فوکزه موسی فقضی علیه قال هـذا من عمل الشیطـن انه عدو مضل مبین»؛ او به هنگامی که اهل
شهر در
غفلت بودند وارد شهر شد؛ ناگهان دو مرد را دید که به
جنگ و
نزاع مشغولند؛ یکی از پیروان او بود (و از
بنی اسرائیل )، و دیگری از دشمنانش، آن که از پیروان او بود در برابر دشمنش از وی تقاضای کمک نمود؛ موسی مشت محکمی بر سینه او زد و کار او را ساخت (و بر
زمین افتاد و مرد)؛ موسی گفت: «این (نزاع شما) از عمل
شیطان بود، که او
دشمن و گمراه‌کننده آشکاری است»
«قال رب بما انعمت علی فلن اکون ظهیرا للمجرمین»؛ عرض کرد: «پروردگارا! بشکرانه نعمتی که به من دادی، هرگز پشتیبان
مجرمان نخواهم بود!»
منظورش از این جمله این بود که من هرگز با فرعونیان
مجرم و گنهکار همکارى نخواهم کرد بلکه در کنار
ستمدیدگان بنی اسرائیل خواهم بود.
و اینکه بعضى احتمال داده اند منظور از مجرم آن مرد اسرائیلى بوده باشد بسیار بعید به نظر میرسد.
مفاد
آیه : (قال رب بما انعمت على فلن اکون ظهیرا للمجرمین) و وجوهى که در معناى آن گفته شده است
بعضى از مفسرین گفته اند: «حرف (باء) در جمله (بما انعمت) براى سببیت است ، و معنایش این است که : پروردگارا به سبب آنچه بر من
انعام کردى ، این عهد براى تو بر عهده من باشد که هرگز یاور مجرمین نباشم ، و بنابراین معنا، جمله مورد بحث عهدى است از آن جناب با خداى تعالى
بعضى دیگر گفته اند: (باء) در جمله مزبور براى
قسم است ، که جواب آن حذف شده ، و معناى آیه این است که : سوگند مى خورم به آن نعمت ها که به من ارزانى داشتى ، که هر آینه
توبه کنم ، و یا امتناع بورزم از اینکه پشتیبان مجرمین باشم»
بعضى دیگر گفته اند که : (باء) براى قسم هست ولى قسم استعطافى است ، و قسم استعطافى آن سوگندى است که در انشاء واقع مى شود، مثل اینکه به کسى بگویى (بالله زرنى : تو را به خدا سراغم بیا)، و معناى آیه بنابر این احتمال این مى شود، که : پروردگارا تو را سوگند مى دهم که بر من عطوفت کنى ، و مرا حفظ فرمایى ، تا در نتیجه پشتیبان مجرمین نباشم
از میان این چند وجه ، وجه اولى بهتر است ، براى اینکه مراد از جمله (بما انعمت على) بنا به گفته این مفسرین - انعام خدا به وى است ، یا به این که : او را در کودکى از شر
فرعون حفظ کرد، و به مادرش برگردانید، و یا به این که توبه اش را از
قتل قبطى قبول نمود و او را بخشید البته بنا بر اینکه از ر اه
الهام یا
خواب و امثال آن علم پیدا کرده باشد به این که خداى تعالى او را آمرزیده است و هر یک از این دو احتمال باشد سوگند او سوگند به غیر خداى تعالى بوده ، و معناى کلامش این مى شود که : سوگند مى خورم به اینکه مرا حفظ کردى که ... و یا سوگند مى خورم به اینکه مرا آمرزیدى که ...، و این قسم سوگند در کلام خداى تعالى سابقه ندارد، و هیچ معهود نیست که از کسى حکایت کرده باشد، که به غیر خود او سوگند خورده باشد، به همین جهت است که گفتیم وجه اول بهتر است ، چون بنا بر وجه اول اصلا حرف (باء) براى سوگند نیست ، تا این اشکال متوجه شود
مراد از (مجرمین) در قول
موسی (ع ) (فلن اکون ظهیرا للمجرمین )
(فلن آکون ظهیرا للمجرمین) - بعضى از مفسرین گفته اند: «مراد از (مجرم) آن کسى است که غیر خودش را به جرم وادار سازد، و یا یارى او به
جرم کشیده شود، مانند همان اسرائیلى که مرد قبطى با او در افتاد، و یارى کردن موسى از وى ، موسى را دچار دردسر و ارتکاب جرم ساخت پس در حقیقت در کلمه (مجرمین) در این جمله ، مجازى در نسبت به کار رفته ، چون آن مرد اسرائیلى مجرم نبود بلکه سبب شد تا موسى مرتکب جرم شود»
بعضى دیگر گفته اند: «مراد از (مجرمین) فرعون و قوم اوست ، و معناى جمله این است که : سوگند مى خورم به انعامت بر من ، که توبه کنم ، و دیگر با مصاحبت و ملازمت یاور و کمک کار فرعون و قومش نشوم ، و دیگر - مانند سابق - نزدش نروم ، و ملازمش نشوم ، و خلاصه سیاهى لشکرش نگردم»
مفسر دیگر این وجه را رد کرده به اینکه : (این وجه هیچ تناسبى با مقام ندارد)
اما آنچه
حق مطلب است این است که : جمله (رب بما انعمت على فلن آکون ظهیرا للمجرمین)
عهد و پیمانى است از سوى موسى که دیگر هیچ مجرمى را در جرمش کمک نکند، تا شکر نعمتهایى را که به وى ارزانى داشته به جا آورده باشد، و مراد از (نعمت) - با در نظر گرفتن اینکه قیدى به آن نزده -
ولایت الهی است.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تعاون موسی»
